Ręcznie robiona ceramika. Co to tak naprawdę znaczy?

Bardzo wiele marek ceramicznych opisuje swoje produkty jako ręcznie wytwarzane. Nie opisują jednak dokładnie na czym to ręczne wytwarzanie polega, czym i czy w ogóle różni się od tego masowego. Są to ważne informacje, ze względu na walory kolekcjonerskie na przykład, ale również mają (powinny) mieć wpływ na cenę danego produktu.

W ceramice mamy dwie podstawowe techniki seryjnej, a więc powtarzalnej produkcji.

Są to:

- Odlewanie z form gipsowych

- Toczenie na kole garncarskim

Mniej seryjnymi są techniki:

- Lepienie z wałeczków

- Lepienie z płata

- Wyciskanie z kulki

Są również marki, które kupują gotowe produkty w fabrykach produkujących masowo i zdobią je autorskimi kalkami. Również opisują swoje wyroby jako ręcznie robione.

Ich praca polega na zaprojektowaniu zdobiny i nałożeniu jej na naczynie, choć i tę pracę można zlecić fabryce.

Na samym początku chcę zaznaczyć, że każdy produkt ceramiczny wymaga dużej ilości prób, czasu, wzlotów i upadków. Nie ma tu drogi na skróty. Skomplikowane procesy technologiczne są podobne w każdej z tych technik. Różnorodność materiałów daje ogromne możliwości autorskiej kreacji i sprawia, że każda marka i jej produkty są wyjątkowe i bez względu na technikę unikatowe.

Około 90% ceramiki wytwarzana jest przy użyciu pierwszej z wymienionych wyżej technik, mianowicie odlewania z form gipsowych.

Odlewanie z form gipsowych jest techniką używaną w fabrykach produkujących ceramikę na skalę masową. Jest to technika najbardziej powtarzalna i wydajna. Z jednego modelu można uzyskać wiele identycznych "matryc" (form gipsowych) do powielania produktu. Technika ta bardziej lub mniej zautomatyzowana stosowana jest we wszystkich polskich fabrykach porcelany jak: Ćmielów, Krzysztof w Wałbrzychu, Karolina w Jaworzynie Śląskiej, zakładach produkujących naczynia gastronomiczne w Lubianie, jak również w ceramice Bolesławieckiej.

Manufakturowa produkcja naczyń tą technika różni się od tej masowej oprócz projektu oczywiście, personalną produkcją, w której jedna (bądź kilka) osób przeprowadza cały proces technologiczny, (wykonanie form, odlewanie, klejenie, oczyszczanie, wypały szkliwienie, złocenie). W dużych fabrykach procesy te podzielone są bardzo szczegółowo i osoby je wykonujące, mają bardzo wąskie specjalizacje. Jedna osoba tylko odlewa, inna retuszuje, inna odlewa uszka i inna je przykleja.

W małych manufakturach jedna lub zaledwie kilka osób odpowiada za cały ten proces.

Technika ta daje bardzo powtarzalne w kształcie przedmioty (chyba że ktoś zaplanował ich ręczną deformację po odlaniu), praktycznie nie do odróżnienia, jeśli odejmiemy od nich warstwę kolorystyczną, szkliwa i zdobiny. To czym manufaktury unifikują swoje produkty jest opracowanie estetycznej i kolorystycznej warstwy. Bardzo często poprzez materiał użyty do produkcji. Barwienie masy i mieszanie jej już w formie pozwala uzyskiwać ciekawe i unikatowe wzory. Stosowane jest równiej ręczne reliefowanie i doklejanie elementów.

Nauka tej techniki jest prosta, o ile mamy gotowe, dobrze zrobione formy gipsowe. Trzeba się nauczyć jak długo masa musi znajdować się w formie, by osadziła się odpowiednia grubość ścianki, kiedy wyjąć i jak postępować z elementami doklejanymi.

Ja lubię wykorzystywać tą technikę do kreacji naczyń nie obrotowych, takich których, nie da się wykonać inną techniką.

W swoim dorobku mam dwa projekty naczyń odlewanych. Kolekcję „Skomponuj to sam”- dyplom licencjacki oraz „All inclusive-garnitur stołowy” – dyplom magisterski.

Zrealizowane w fabryce w Ćmielowie i Krzysztof w Wałbrzychu.

W przypadku drugiej z technik seryjnej produkcji, toczenia na kole garncarskim kreacja produktu trwa nieprzerwanie. Ponieważ powstaje on na styku ręką-oko-materiał. Każdy garncarz wykona zadany kształt trochę inaczej w specyficzny dla siebie sposób, ponieważ każdy z nas widzi troszeczkę inaczej, ma inne cechy anatomiczne. Narzędziem produkcyjnym są tutaj ręce i oko.

I tak przez swoją ludzką niedoskonałość garncarz nie jest w stanie wytoczyć dwóch identycznych naczyń. Będą one do siebie bardzo podobne, o zbliżonej wysokości i kształcie. Przy dokładnym porównaniu da się jednak dostrzec w przedmiotach cechy indywidualne.

Przy seryjnej produkcji tą techniką określonych mamy kilka parametrów.

Podstawowe dane to wysokość i średnica naczynia oraz jego kształt, dodatkowo określa się ilość materiału, jaka jest potrzebna do wykonania danego naczynia.

Toczenie na kole garncarskim w sposób powtarzalny wymaga wiele godzin nauki. Jest to rzemiosło wymagające czasu i praktyki.

W odróżnieniu od odlewania z form, nie każdy może się tym zajmować, a już na pewno różnicą jest czas potrzebny na przeszkolenie.

W rzemieślniczej małej produkcji wykorzystywane są jeszcze dwie wspomniane techniki w zasadzie unikatowej, a nie seryjnej produkcji. Lepienie z płata, wałeczków i wyciskanie z kulki. Lepienie z płata będzie miało w tym kontekście najbardziej powtarzalny charakter, ponieważ mamy mierzalny wpływ na grubość naczynia i powtarzalność wycinanych z szablonu i klejonych elementów.

Lepienie z wałeczków i wyciskanie z kulki tak zwane „pinch pot”- naczynia szczypane, to tak naprawdę kreacja artystyczna, nie nastawiona na powtarzalną i seryjną produkcję.

Podsumowując.

Odlewanie w formach gipsowych jest powszechnie stosowaną metodą produkcji naczyń z tego powodu też tańsza i bardziej dostępna, również ze względu na łatwość obsługi procesu. Produkt jest bardzo powtarzalny, a jego unikatowość polega głównie na estetyce wykończenia identycznego w kształcie produktu.

Toczenie na kole wymaga wielu lat praktyki, obsługa procesu, jest więc poprzedzona długim okresem nauki. Produkty bardziej aspirują do bycia identycznymi niż są w rzeczywistości, posiadają wspólne cechy, pozwalające im być za takie postrzegane.

Ręczne lepienie to techniki artystyczne, w których seryjność polega na zbliżonych kształtach lub wręcz przeciwnie na kontrastach. Są to wyroby kreacyjne, szczególnie nastawione na indywidualność artystyczną. Do realizacji potrzebny jest pomysł i determinacja, doświadczenie nie gra, aż tak dużej roli. Dopiero kunsztowne, cienkościenne przedmioty znamionują duże doświadczenie autora.

Każda produkcja ceramiki wymaga nakładów finansowych, chociażby na piec, lat nauki i praktyki.

Warto kolekcjonować i używać ręcznie robionej i rzemieślniczej ceramiki. Od osób, które możemy poznać, których działalność nie jest anonimowa. Take naczynia zmieniają jakość życia, jakość codzienności, emanują niepowtarzalną energią.